ANTİK MISIR’DA KADIN (HATŞEPSUT, NEFERTİTİ VE KLEOPATRA)

 

ANTİK MISIR’DA KADIN

 (HATŞEPSUT, NEFERTİTİ VE KLEOPATRA)

 

Kadınların hikayesi bir tanrıçalar hikayesidir.

“Kraliçe olmuş, kendi krallıklarını yaratmış, kendi kafalarında ve kalplerinde kraliçe olmuş kadınların hikayesidir. Sanatçı, bilim insanı, öğretmen, şifacı, anne, aşık, savaşçı olmuş kadınların hikayesidir. Etraflarındaki dünyayı şekillendirdikleri birçok yolun ve kendilerini tanrıça haline getirdikleri birçok yolun hikayesidir.”

 

Kadın ve Tarihteki Yeri

Kadınlar zamanın başlangıcından bu yana her medeniyetin bir parçası olmuş ve o toplumun şekillenmesinde önemli bir rol oynamışlardır.

İlk uygarlıkların, vahşi hayvanları evcilleştiren ve aileleri için sürdürülebilir gıda kaynakları yaratan kadınlar tarafından kurulduğuna inanılmaktadır. Ayrıca bitkileri ve ağaçları ilaç olarak kullanmışlar ve bu ilaçları nesilden nesile aktarmışlardır.

Kadınlar ayrıca kemik ve taş gibi doğal malzemelerden giysi, çanak çömlek ve takı yapımından da sorumluydu. Buna ek olarak, doğum sırasında ebe olarak görev yapmışlar ve bu sayede tıpla ilişkilendirilmişlerdir. Kadınlar ayrıca yiyecek ve deri için hayvan avlamaktan da sorumluydu.

Toplumlar büyüdükçe ve karmaşıklaştıkça kadınların toplum içindeki rolü de değişmiştir. Tarım veya tekstil üretimi gibi alanlarda erkeklerle birlikte çalışmaya başladılar; hatta bazı kadınlar tüm şehirlerin lideri haline geldi! Pek çok kültürde mucizeler gerçekleştirebileceği ya da sadece kendi güçleriyle insanların hastalıklarını iyileştirebileceği düşünülen (İsis gibi) kadın tanrıçalara saygı duyulmaya başlandı. Bazı durumlarda bu tanrıçalar doğurganlık ya da doğumla ilişkilendirilmiştir. - bu da kadınların bedenlerinin sağlıklı kalmasının ne kadar önemli görüldüğünü göstermektedir. - böylece kocalarının soyu için (hatta eğer varsa kendi soyları için) çocuk üretmeye devam edebilirler.

Kadın Rolündeki Değişim

Kadınların tarihi uzun, zengin ve çeşitli bir tarihtir. Bazıları kadın tarihinin daha geniş insanlık tarihinin sadece bir alt kümesi olduğunu savunurken, diğerleri bunu tamamen ayrı bir varlık olarak görmektedir.

Arkeologlar, sanat tarihçileri ve antropologlar tarafından sağlanan kanıtlara dayanarak, ilk insanların kadın olduğu görülmektedir. Ancak tarımı icat ettikten ve köylere yerleştikten sonra erkekler ortaya çıkmaya başlamıştır.

Antik Mısır'da tarım tamamen geliştiğinde, kadınların kendi toplumlarında ikinci sınıf vatandaş haline geldikleri açıktı ve bu eğilim tarih boyunca devam edecekti.

Kadınlara yönelik insan hakları ihlallerinin kayıtlara geçen ilk örneği M.Ö. 3200 yıllarında Mezopotamya'da Ur-Nammu'nun insanların birbirlerine karşı nasıl davranmaları gerektiğine dair kanunlarını yazmasıyla ortaya çıkmıştır. Bu yasalar arasında erkeklerin, onun izni olmadan (ya da yanlarında bir erkek olmadan) evlerinin dışında çalışmaları yasak olan kadınlardan faydalanmalarını yasaklayan bir kural da vardı. Bu yasa aynı zamanda erkeklerin eşlerini dövmelerini de yasaklıyordu; ancak bu yasayı ihlal edenlere herhangi bir ceza verildiğini gösteren herhangi bir kayıt bulunmamaktadır.

Antik tarihte kadınlar genellikle evin geçimini sağlayan ve evin reisi olarak kabul edilen erkeklere tabiydi. Ancak yine de toplumda önemli roller oynadılar: mülk sahibi oldular ve mirası kontrol ettiler; çocuklara baktılar; çiftliklerde veya atölyelerde çalıştılar; pazarlarda mal sattılar; hesap tuttular; ebe olarak hizmet ettiler; hanları işlettiler vb.

Bazı kültürlerde kadınlar diğerlerine göre daha fazla hakka sahipti: örneğin, eski Yunan'da kadınların kocalarının yanında toprak veya iş sahibi olmaları gelenekseldi (statüleri hala ikincil olmasına rağmen). Çoğu durumda bunun nedeni erkeklerin savaş ya da iş seyahati nedeniyle evlerinden uzakta olmalarıydı - bu nedenle eşlerini mali güçle geride bırakmaları mantıklıydı!

Kadınlar insan uygarlığında her zaman hayati bir rol oynamıştır. Bilinen en eski uygarlıklardan günümüz toplumuna kadar kadınlar yenilik ve ilerlemenin ön saflarında yer almışlardır.

Kadınların toplumdaki rollerine dair en eski kanıtlar M.Ö. 3100'lere dayanan Sümer medeniyetinden gelmektedir. Bu kültürde kadınlar sadece pasif katılımcılar değildi; askerlikten siyasete ve dini ritüellere kadar hayatın her alanında aktif katılımcılardı. Rahibeler ve şifacılar olarak önemli bir rol oynamışlar, ancak aynı zamanda ebe ve dadı olarak da hizmet etmişlerdir. Tarım gibi alanlarda ve çömlek yapımı gibi zanaatlarda erkeklerle birlikte çalıştılar.

Ancak zaman geçtikçe birçok toplum bu eşitlikçi modelden uzaklaşarak erkeklerin kadınlardan daha fazla güce sahip olduğu bir modele doğru kaymaya başladı. Bu eğilim tarih boyunca görülebilir: Antik Yunan ve Roma'da; Avrupa'nın Orta çağ döneminde, bugün bile Afrika ve Asya'nın birçok yerinde (bazı ülkeler bu eğilimi tersine çevirmeye başlasa da). Her ne kadar bazı kültürler tarihsel olarak kadınlara erkeklere kıyasla adaletsiz veya eşitsiz davranmış olsa da bu tüm kültürlerin kadınlarına eşit derecede kötü davrandığı anlamına gelmez!

Antik Mısır

Antik Mısır, Antik Çağ'daki medeniyetlerden biridir. Kuzeydoğu Afrika'da Nil Nehri'nin denize ulaştığı yarısı çevresinde yayılmış antik bir uygarlıktır. Uygarlığın yayıldığı bölge, bugünkü Mısır toprakları içinde yer almaktadır. MÖ 3.050 yılları civarında kuruluşundan önce, "Aşağı Mısır" (Nil Deltası ve güneyi, şimdiki Kuzey Mısır) ve "Yukarı Mısır" (Teb kenti merkez olmak üzere günümüz Güney Mısır'ı) olarak ikiye ayrılmaktaydı. Uygarlık, MÖ 3.150 dolaylarında ilk firavunun yönetimi altında Aşağı Mısır ve Yukarı Mısır'ı politik olarak birleştirdi. Hornung (2017)’a göre Yukarı ve Aşağı Mısır’ı birleştiren Kral Narmer’dır. Narmer aynı zamanda Mısır’ın bilinen ilk firavunları arasındadır.

Antik Mısır'ın kronolojisi üç döneme ayrılabilir: Eski Krallık (MÖ 2686-2181), Orta Krallık (MÖ 2055-1650) ve Yeni Krallık (MÖ 1570-1069). Yeni Krallık dönemi, firavunların mezarlarını bugün hala popüler bir turistik yer olarak duran Luksor yakınlarındaki Krallar Vadisi'nde inşa etmeye başladıkları dönemdir.

Antik Mısır ve Kadınlar

Antik Mısır tarihinde birçok önemli kadın vardı. Bazıları kraliçe, bazıları tanrıçaydı, ancak hepsinin bu eski uygarlığın kültürü ve toplumu üzerinde muazzam bir etkisi vardı. Kadınlar dinden tarıma ve ticarete kadar hayatın her alanının merkezinde yer alırdı. Kendi sağlık ve refahlarından sorumlu olmalarının yanı sıra evi yönetir ve çocuk yetiştirirlerdi.

Medeniyetin Anneleri" olarak da bilinirlerdi. Kültür üzerindeki etkileri bugün hala sanatlarında, mimarilerinde ve yazı sistemlerinde görülmektedir.

Eski Mısır, tanrılara tapınılan ve firavunların bile tanrısal olduğu bir gizem ve efsane ülkesiydi. Bazıları tapınaklarından tanrılara hizmet eden rahibelerdi; diğerleri ise kocalarının ya da erkek akrabalarının yanında krallıkları yöneten kraliçelerdi.

Antik Mısır’da Tanrıça ve Kraliçe

Eski Mısır uygarlığı zengin ve karmaşık bir uygarlıktı ve o zamanın kadınları - kraliçeler ve tanrıçalar - bir istisna değildi.

Eski Mısır'da pek çok farklı kraliçe türü olsa da en önemli tür Amun'un Tanrısal Eşi'ydi. Amun'un (yüce tanrı) baş rahibesiydi ve asıl görevi Firavun'un ailesinin ülkenin zenginliğini kontrol altında tutmasını sağlamaktı.

Eski Mısır'da ikinci bir kraliçe türüne "Kral Kızı" denirdi. Bu kadınlar genellikle siyasi ittifakların bir parçası olarak ya da yabancı topraklar hakkında bilgi edinmek için başka bir ülkeyle evlendirilirdi. Kral Kızı ayrıca doğumda bir tanrıya ya da tapınağa adak olarak da verilebilirdi.

Eski Mısır'daki üçüncü kraliçe türü "kraliyet eşi" olarak adlandırılırdı. Bu kadınların evlendirilmeleri ya da kurban edilmeleri gerekmezdi; bunun yerine törenler ve taç giyme törenleri gibi diğer resmi etkinlikler sırasında kocalarına yardımcı olarak hizmet ederlerdi. Kraliyet eşleri ayrıca hükümet politikası ve askeri strateji ile ilgili konularda kocalarına danışmanlık yaparlardı.

Son olarak, eski Mısır'ın bir kısmını (ya da tamamını) yöneten kadın firavunlar da vardı. Bu kadınlar genellikle kocaları öldüğünde veya başa geçecek erkek firavun kalmadığında firavun olurlardı.

Erkek firavunlar genellikle lider olarak kutlanırken, kraliçeler genellikle göz ardı edilmiş ve unutulmuştur. Ancak Mısır toplumunda hem yönetici hem de halktan biri olarak önemli bir rol oynayan pek çok kadın vardı.

Kraliçe Hatsepsut

Mısır tarihinin en ünlü kraliçelerinden biri, kadınların geleneksel olarak erkekleri yönetmediği bir dönemde firavun olarak hüküm süren Hatşepsut'tur (MÖ 1508-1458).

Kraliçe Hatsepsut Mısır'ı yöneten ilk kadındı. Aynı zamanda tek kadın Firavun'du. Hatşepsut'un hikayesi dayanıklılık ve gücün yanı sıra ihanet ve hırsın da hikayesidir. Bu hikâye bugün de toplumun her kesiminden kadınları etkilemeye devam ediyor.

MÖ 1567 civarında Mısır'da doğan Hatsepsut, I. Thutmose ve kraliçesi Ahmose Nefertari'nin kızıydı. MÖ 1557'de tahta çıkan üvey kardeşi Thutmose II ile evlendi ve Thutmose II sadece iki yıl hüküm sürdükten sonra MÖ 1525'te öldüğünde onun eş hükümdarı oldu.

İktidarı ele geçirdikten sonra, "Amun'un En İyisi" anlamına gelen "Hatsepsut" olan adını "Maatkare" ("Re'nin Adaleti") olarak değiştirdi. Ayrıca sanat eserlerinde kendisini bir firavun tacı giyerken tasvir ettirdi - o zamanlar genellikle sadece erkeklere ayrılmış bir güç sembolü - ve hatta mevcut bazı yazıtları değiştirerek ondan kraliçe yerine kral olarak bahsetmelerini sağladı.

Hükümdarlığı sırasında yabancı istilacılara karşı başarılı askeri seferler düzenledi; ancak bu seferlerden biri Hatsepsut için felaketle sonuçlanmıştır.

Suriye'den Sudan'a kadar uzanan bir imparatorluğa başkanlık etmiş, krallığı boyunca birçok tapınağın inşasını denetlemiş ve Teb yakınlarındaki Deir el-Bahri tapınak kompleksinde kendi dev heykellerini yaptırmıştır – ataerkil toplumların hüküm sürdüğü bir dönemde bir kadın hükümdar için oldukça etkileyici bir başarı olduğu söylenebilir.

Amenhotep III'ün kızı olarak doğan Hatsepsut, yaklaşık 20 yıl boyunca Mısır'ı kendi başına bir kadın olarak yönetmiştir. Aslında, daha önce veya o zamandan beri bilinen diğer tüm kadın firavunlardan daha uzun süre tahtta kalmıştır. Ancak inanılmaz başarılarına rağmen, halefleri tarafından Mısır tarihinden silindi ve yakın zamana kadar hikayesi, neler olduğunu bir araya getirebilen araştırmacılar tarafından hayata döndürülmedi.

Bir düşünün: Mısır'ı neredeyse yirmi yıl boyunca yöneten, kocası beklenmedik bir şekilde öldüğünde başa geçen ve ülkeyi bilgelik ve güçle yöneten bir kadın var ve sonra onun izini tamamen kaybediyoruz?

Ancak bu hikâyeyi daha da inanılmaz kılan şey, Hatşepsut'un sıradan bir kraliçe değil, bir kral olmasıydı! Erkek gibi giyiniyor, erkek kıyafetleri giyiyor, hatta heykellerinde kendisini takma sakallı olarak tasvir ettiriyordu. Ama neden böylesine ayrıntılı bir kılık değiştirmenin ardına saklansın ki? Bir kadın neden bu ataerkil normlara uymayı seçer? Sanırım bu soruların cevabı “güçlü görünmek” kavramıyla açıklanabilir.

Kraliçe Nefertiti

Kraliçe Nefertiti, Kral Akhenaton'un eşi ve eski Mısır tarihinin en ünlü kadınlarından biriydi. MÖ 1370 yılında doğmuş ve Antik Mısır'da önemli bir dini figür olan Amun Baş Rahibi'nin kızı olduğuna inanılmıştır. Genç yaşta Akhenaton ile evlendi ve birlikte altı kızları oldu. Bunlar Mutnodjme, Meritaten, Ankhesenpaaten (daha sonra Ankhesenamun adını almıştır), Neferneferuaten Tasherit (daha sonra Ankhesenpaaten adını almıştır), Setepenre (daha sonra Ankhsenamun adını almıştır) ve Beketaten'dir.

Nefertiti, kraliçe olarak kocasının politikaları üzerinde önemli bir etkiye sahip olan güçlü bir kadındı. Akhetaten ("Aten'in Ufku") adında yeni bir başkent kurmasına yardım etti. Bu şehir Aten'e ya da güneş tanrısına tapınmaya adanmıştı. Etkileyici sanatı ve mimarisinin yanı sıra radikal tek tanrılı inançlarıyla da tanındı.

Çiftin dini reformları, Aten tapınması yerine geleneksel çok tanrılı inançları tercih eden Mısır toplumunun diğer üyeleri arasında tartışmalara neden oldu. Nefertiti, 40 yaşlarında beklenmedik bir şekilde ölene kadar saltanatı boyunca kocasının politikalarını desteklemek için halk arasındaki popülaritesini kullandı.

Kocasının ölümünden sonra Nefertiti altı kızının yetiştirilmesi ve eğitimi üzerinde kontrolü ele aldı, böylece bu kadınlar Mısır imparatorluğu çevresindeki güçlü erkeklere eş olabileceklerdi.

Nefertiti’nin Eşsiz Mezarı

Antik Mısır'ın ilk imparatoriçesi Nefertiti, Roma'dan özel bir hediye olan kusursuz kesimli bir kuvars kristali de dahil olmak üzere mücevherler ve altınla dolu gösterişli bir mezara gömüldü.

Mısır'ın tüm kraliçeleri arasında Nefertiti her zaman en ünlülerinden biri olmuştur. MÖ 1400'lerde toprağa verildiğinde mezarı, pusula görevi gören ve Roma'nın özel bir hediyesi olan göz kamaştırıcı bir kuvars kristali de dahil olmak üzere paha biçilmez hazinelerle doluydu.

Bu zarif beş karat oval kesim peridot, Roma'dan özel bir hediye olarak 18 ayar altınla işlenmiştir. Zarif detaylara sahip altın sanat eseri, Nefertiti'nin yönettiği topraklar üzerindeki kontrolünün ve gücünün bir sembolüdür.

Altın ve mücevherler, Nefertiti'nin eski ihtişamını herkesin görmesi için tasarlanan gösterişli mezarı dolduruyordu. Mezar, 1912 yılında ortaya çıkarılmadan önce binlerce yıl boyunca korunmuştur.

Antik Mısır ve Kleopatra

Kleopatra MÖ 69 yılında doğmuştur, ancak tarihçiler onun Mısır'da mı yoksa Suriye'de mi doğduğu konusunda anlaşmazlığa düşmüşlerdir. Adı Yunancadır ve "babasının şanı" anlamına gelmektedir.

Kleopatra MÖ 69 yılında Ptolemaios XII Auletes (Ptolemaios hanedanının yedinci hükümdarı) ve Kleopatra VI Tryphaena'nın (Ptolemaios hanedanının ikinci hükümdarı) çocuğu olarak dünyaya geldi. Kleopatra 17 yaşındayken babası ölür ve annesiyle birlikte Mısır Kraliçesi olur.

Kleopatra VII, Antik Mısır'ın son firavunuydu ve ülke tarihinin en çalkantılı dönemlerinden birinde hüküm sürdü. Saltanatı sadece yirmi yıl sürmüş olsa da ülke için büyük bir değişim dönemiydi. Saltanatına Roma ile müttefik olarak başladı, ancak sonunda kardeşi-kocası Ptolemy XIII'e karşı onlarla ittifak kurdu. Ayrıca ülkesini Akdeniz dünyasında bir ticaret merkezi haline getiren bir ekonomik refah dönemine de öncülük etti.

Kleopatra'nın hikayesi yüzyıllar boyunca birçok şekilde anlatıldı, ancak her zaman tarihteki en önemli kadınlardan biri olarak hatırlandı.

Büyük Kleopatra olarak da bilinen ve halkı tarafından Güneş Tanrısının Kızı olarak tanınan Kleopatra VII Philopator, Mısır'ın Ptolemaik kraliçesiydi. Güzelliği, zekâsı, kurnazlığı ve siyasi dehasıyla ünlüdür.

Antik Mısır'ın son aktif firavunuydu ve 51'den MÖ 30'daki ölümüne kadar hüküm sürdü.

MÖ 48 yılında Marcus Antonius, Phillipi savaşında Sezar'ın suikastçılarını yendikten sonra Kleopatra ile evlendi. Antonius, Octavian'ın kız kardeşi Octavia Minor'dan MÖ 40 yılında boşandıktan sonra, MÖ 36 yılında Parthia'ya karşı Roma ve Mısır arasındaki ittifakın bir parçası olarak Kleopatra ile resmen evlendi. Kocası Marcus Antonius'tan üç çocuğu olmuştur: Alexander Helios; Ptolemy Philadelphus; ve Kleopatra Selene II.

Antik Mısır'ın son Firavunu Kleopatra pek çok unvana sahip bir kadındı. "Yeni İsis" ve "İki Tanrıçanın Gözdesi" olarak biliniyordu, ancak en yaygın olarak Mısır'ı kontrolü altına alan ve bir imparatorluk haline getiren hükümdar olarak hatırlanıyor.

Kleopatra'nın hükümdarlığı MÖ 51 yılında başladı ve 39 yaşında ölümüne kadar 21 yıl sürdü. İskenderiye'de kraliyet ailesinde doğmuş, babası Ptolemy XII kız kardeşi Kleopatra V Tryphaena'yı Julius Caesar ile evlendirerek kendisini Firavun yapmaya çalışmıştır.

Sezar, doğduğundan beri annesinin ailesi tarafından büyütülen ve bir Roma vatandaşı olarak yetiştirilen Kleopatra VII'nin kardeşi Ptolemaios XIII (12 yaşındaki kuzeni) ile birlikte Mısır'ın ortak hükümdarı seçildiğini öğrendiğinde, Kleopatra VII ile evlenebilmek için karısı Calpurnia'dan boşandı.

Bu evlilik birçok nedenden dolayı Romalılar arasında kısa sürede popülerliğini yitirdi: Sezar, Kleopatra VII ile evlenmek için karısı Calpurnia'dan boşandı; Ptolemy XIII evlilikleri gerçekleşmeden önce kral ilan edilmişti; Sezar evliliklerinden sonra yeni karısından çok daha popüler oldu.

Mısır'ın son firavunuydu ve M.Ö. 51-30 yılları arasında hüküm sürdü. Kleopatra'nın hükümdarlığı, Octavianus'un Mısır'ı fethetmesinin ardından intihar etmesiyle sona erdi.

Octavianus MÖ 30 yılında Mısır'ı ele geçirdiğinde, üç kardeşi de idam ettirdi.