ANTİK MISIR’IN ÖNEMLİ ŞEHİRLERİ (TEB (LUKSOR) VE MEMPHİS)

Yerleşik Hayat

İnsanlar, mağaralardan çıkıp yerleşik hayata geçtiklerinden beri yaşam alanlarını her anlamda geliştirme eğilimi içinde olmuşlardır. İlk yerleşimler daha çok tarımsal alanları korumak için tarım alanlarına yakın yerlerde yapılmıştır. Bu aslında bir istekten çok bir zorunluluk olarak ortaya çıkmıştır. Neticede doğada sadece insanlar yoktur. Yırtıcı olsun veya olmasın her türlü canlının yaşadığı doğada tarımsal alanların korunması insanoğlu için oldukça önemli bir zorunluluktur. Bundan dolayı insanlar bir arada yaşamayı tercih etmişlerdir. Yaşadıkları fiziksel mekanları birbirlerine yakın inşa etmiş ve böylelikle birlik olduklarını göstererek doğanın olumsuz taraflarını bertaraf etmeye çalışmışlardır.

Tarımsal alanların korunması ile başlayan yerleşik hayat önce küçük yerleşim alanların doğmasına daha sonra insan nüfusunun artmasıyla birlikte yerini büyük şehirlere bırakmıştır. 

Uygarlıklar büyüdükçe, şehirler de büyümüş ve bu şehirlere bazı temel fonksiyonlar kazandırılmıştır. Deniz kenarında olan bir şehrin limanı sayesinde ticari fonksiyonunun gelişmiş olması buna örnek olarak verilebilir.

Antik Mısır ve Şehirleşme

Medeniyetin doruk noktası olan Antik Mısır’da da bu şehirleşme faaliyetleri fonksiyonları gözetilerek gerçekleştirilmiştir. Stratejik anlamda korunması kolay olan şehirler başkent olarak belirlenmiştir. Nil etrafında kurulan bu şehirler genelde firavun değişikliği ile de değişime uğramıştır. Tabi ki Antik Mısır gibi büyük bir medeniyette birden çok şehrin gelişmiş olması da doğaldır. Antik Mısır’ın en önemli şehirlerinden bazılarına Teb, Amarna, Memphis, Fayyum, Tanis ve Kahire gösterilebilir.

Teb (Luksor)

Teb, tarihinin büyük bir bölümünde Mısır'ın başkentiydi. Yeni Krallık döneminde (MÖ 16-11. yüzyıllar) ülkenin başkentiydi. Teb, Nil Nehri'nin batı kıyısında, Kahire'nin yaklaşık 350 kilometre güneyinde yer almaktadır. Antik çağda Teb, "Waset", "Thebai" veya "Diospolis Parva" ("Ayın Küçük Şehri") olarak biliniyordu. En parlak döneminde iki milyondan fazla nüfusa sahipti.

Şehir, Narmer ya da Aha olarak da bilinen Menes tarafından kurulmuştur. MÖ 3100 civarında Yukarı ve Aşağı Mısır'ı tek bir krallık halinde birleştirmesiyle tanınır.  

Şehir, "tanrıların kralı" ve "gerçeğin efendisi" olarak bilinen Amon-Ra'ya adanmış bir tapınağın bulunduğu bir alana inşa edilmiştir. Amon-Ra tüm Antik Mısır'daki en önemli tanrılardan biriydi, bu nedenle bu yeni başkent için koruyucu tanrı olarak seçilmesi mantıklıdır.

Teb, Menes'in yönetimi altında hızla büyümüştür çünkü konumu onu Küçük Asya (günümüz Türkiye'si) ve Nubya (günümüz Sudan'ı) arasındaki ticaret için ideal hale getirmiştir. Teb, Er-Rb ('yaşam evi' anlamına gelir) adı verilen daha eski bir yerleşimin üzerine inşa edilmiştir. Bu eski yerleşim, MÖ 2100 ile MÖ 2050 yılları arasındaki Birinci Ara Dönem'de terk edilmişti çünkü yakındaki Moeris Gölü'nden gelen sel nedeniyle sürdürülemez hale gelmişti.

Mısır'daki ilk firavunlar Abidos'a gömülmüştür, ancak Orta Krallık döneminde yöneticiler Teb'e gömülmeye başlamıştır. Burada gömülü olan en ünlü firavunlar arasında Tutankamon ve Ramses II bulunmaktadır. Teb'de ayrıca zaman içinde kazılmış birçok tapınak ve mezar bulunmaktadır.

Teb, zaman zaman Mısır hükümdarları için askeri bir üs olarak da hizmet vermiş ve birçok firavun saraylarını burada inşa etmiştir. Şehir yıllar boyunca birçok kez yıkılmış, ancak her zaman yeniden inşa edilmiştir. MÖ 500 yılına gelindiğinde bir kez daha Mısır'ın başkenti haline gelmiştir.

Yeni Krallığın başkenti ve tüm Mısır'ın en büyük şehirlerinden biri olan Teb, zirvesinde 100.000'den fazla insanı barındırıyordu ve Mısır tarihinin en önemli yöneticilerinden bazılarına ev sahipliği yapıyordu. O dönemde dünyanın en gelişmiş şehirlerinden bazılarıydı. Özellikle Teb, bir kültür ve eğitim merkeziydi.

Memphis

Antik Mısır şehirleri Nil Nehri etrafında kurulmuştur ve Memphis de bunlardan biridir. Memphis, eski Mısır medeniyetinin doğduğu yer olarak bilinir ve Mısır'ın ilk başkenti olarak kabul edilir.

Memphis, M.Ö. 3500'lere kadar uzanan geçmişiyle Mısır'ın sürekli yerleşim gören en eski şehirlerinden biriydi. Tarih boyunca pek çok farklı hükümdara başkentlik yapmıştır ve yazının tapınakların ya da sarayların dışında günlük hayata yayılmaya başladığı ilk şehirlerden biri olmasıyla dikkat çekmektedir.

Memfis, Yukarı ve Aşağı Mısır'ı M.Ö. 3150 civarında tek bir krallık halinde birleştiren Menes (Narmer) tarafından kurulmuştur. M.Ö. 1070 yılına kadar Mısır'ın yaklaşık iki yüz yıl boyunca başkenti olarak kalmış ve bu tarihte yakındaki Sakkara'ya (başka bir antik kent) taşınmıştır.

Şehir, Nil Nehri'nin batı kıyısında, Mareotis Gölü'nün (şu anda kuru olan) yakınındaki kumlu bir höyüğün üzerine kurulmuştur. Şehir adını bu gölden ve aynı zamanda koruyucu tanrısından almıştır: Mephiteh ya da Mephis (Ptah'ın yerel bir şekli). Daha sonraki dönemlerde Memphis, en azından Eski Krallık döneminden (MÖ 2686-2181) beri yaratıcı tanrı olarak tapınılan Ptah ile ilişkilendirilmiştir.

Memfis'in adı, "parlayan" ya da "beyaz olan" anlamına gelen Batı Sami kökenli bir kelimeden türemiştir ve görünüşe göre binaların soluk rengine ya da belki de bu bölgedeki birçok yapı için yapı malzemesi olarak kullanılan Giza'daki parlak kireçtaşına atıfta bulunmaktadır.

Memphis her zaman antik bir şehir değildi. Nil Deltası'nın doğu ucunda küçük bir köy olarak başladı, ancak kısa sürede Mısır'ı Asya ve Afrika'ya bağlayan büyük bir ticaret merkezi haline geldi. Şehir aynı zamanda Mısır'ın diğer bölgelerinden ve ötesinden buraya seyahat eden birçok insana da ev sahipliği yapmıştır; bunlar arasında Ramses II (MÖ 1279-1213) gibi hükümdarlar tarafından Libyalılar ve Etiyopyalılar gibi istilacılardan korumak için gönderilen askerler de bulunmaktadır.

Antik çağda Memphis, kireç taşından yapıldığı için "Beyaz Surlar" olarak biliniyordu. Şehir, Ptah tapınağı da dahil olmak üzere birçok tapınağı ve nekropolü (mezarlık) ile hala ünlüdür. Şehir yüzyıllar boyunca ticaret, kültür, din ve siyaset için önemli bir merkez olarak hizmet vermeye devam edecektir.