ANTİK MISIR'IN BÜYÜCÜ TANRIÇASI İSİS (ISİS)

Geçmiş ile gelecek arasındaki bağlantı; insanın fizyolojik ihtiyaçlara olan bağlantısı kadar önemlidir. Geleceği inşa ederken, koşullar ne olursa olsun geçmişe bakmak gerekir. Günümüz modern toplumlarının, antik medeniyetlerle olan bağı da bu gereklilikten doğar.

Günümüz insanları halen daha geçmiş medeniyetlerin bıraktığı eserlere bakıp “bunu nasıl yaptılar.” Diyebiliyorlar. Medeniyetlerin gelişmişliği zamanla ölçülemez. Her medeniyet kendi geleceğini kendisi belirler. Bu bağlamda antik medeniyetler ne zaman mevzubahis olsa Mısır tarihinden bahsedilmeden konunun derinliği anlaşılmaz. Belki de bu durum artık bir ritüel halini almıştır.

Antik Medeniyetler ve Tanrı İlişkisi

Antik medeniyetler, günümüzde insanların sahip oldukları koşullara hiçbir zaman sahip olamamışlardır. Elbette gelecek geçmişten bağımsız değildir. Bu bağlamda günümüz insan koşullarının bu durumda olmasının sebebi olarak antik medeniyetlerin verdikleri uğraş ve ortaya koydukları bilimsel gelişmelerin yeri yadsınamaz bir gerçektir. Antik medeniyetler, doğayı tanıdıkça, doğa ile ilgili çeşitli çıkarımlarda bulunmuş ve bu çıkarımlar doğrultusunda bilimsel gelişmelere katkılar yapmaya çalışmışlardır.

Eski medeniyetlerin hemen hemen çoğunda çok tanrılı bir inanış hakimdi. Hatta Anadolu’da kurulan ilk medeniyet olan Hititler’e “Bin Tanrı İli” bile denmiştir. Bunun sebepleri arasında antik medeniyetlerin, hayatlarının her anını bir Tanrı veya Tanrıça ile anlamlandırmalarının etkisi büyüktür. Doğada yaşanan her durumu bir Tanrı veya Tanrıça’nın ruh hallerine yormuşlardır. Antik medeniyetler bu sayede hem kendilerinin hem de doğanın farkına varmış ve bu durumları Tanrı ile Tanrıçalarla bütünleştirerek kutsamışlardır.

Antik Mısır ve Tanrı İlişkisi

Antik medeniyetler arasında tarihi hep gizemlerle dolu olan medeniyetlerden birisi olan Antik Mısır medeniyeti de Tanrı ve Tanrıçalara çok önem vermiştir. Antik Mısır tanrıları, Mısırlılar tarafından benimsenmiş farklı dönemlerde farklı isimlerle tapınılmaya devam edilmiştir. Tanrılar, tapınmanın onlara verdikleri güçle de yüceltilmişlerdir.

Antik Mısır tanrıları, hiçbir zaman birbirlerinden bağımsız düşünülmemiştir. Her medeniyette olduğu gibi Antik Mısır’da da tanrılar kendi aralarında güç mücadeleleri vermiştir. Antik Mısır’ın en önemli tanrıları olarak gösterilen İsis ile Ra, Seth ile Osiris, Horus ile Seth arasında amansız güç mücadeleleri yaşanmıştır.

İsis Kimdir?

Antik Mısır’ın en önemli Tanrıça figürlerinden birisi İsis (Isis)’tir. Mısır dilinde " Esi" olarak bilinen Mısır tanrıçasıdır. Bazı kaynaklarda adı "Mut ya da T-mau" olarak geçer. “Kral Tahtı” anlamına gelen bu isim, İsis’in ne kadar değerli bir tanrıça olduğunu kanıtlar niteliktedir. Bazı otoriteler İsis’in Antik Mısır’ın bilgelik tanrısı Thoth (Hermes)’un kızı olduğunu iddia etmişlerdir. İsis, kral-tanrı Osiris’in kız kardeşi ve aynı zamanda karısı, güneş-tanrı Horus’un da annesidir. Atlantis kökenli bir tanrıça olduğu söylenir.

Antik Mısır medeniyetinin en önemli tanrı ve tanrıçaları ile bağı bulunan İsis, bir tanrıça olarak hastaları iyileştirme ve ölüleri hayata döndürme yeteneğine sahip, ayrıca yas tutan, büyü yapan, şifa dağıtan, bir anne olarak çok sayıda rolü ve yeteneği bulunmaktaydı. Ayrıca İsis Antik Mısır’ın Ay tanrıçasıydı. İsis, sadece belli bir dönemde değil neredeyse Antik Mısır’ın her döneminde tapınılan bir tanrıça olmuştur.

İsis’in Tasviri ve Hz. Meryem ile Özdeşleştirilmesi

Antik Mısır’da neredeyse bütün tanrılar bir şekil çerçevesinde tasvir edilmiştir. En önemli tanrıçalardan birisi olan İsis ise çoğu zaman başında Ay taşıyan bir inek figürü ile tasvir edilmiştir. Ayrıca başka figürlerde ise uzatılmış kaş ve göz çizgileri ile İsis’in aslında sadece bir ölümlü değil aynı zamanda bir tanrıça olduğunu göstermektedir. Giydiği boynuzlu başlık ve akbaba başlığı da Isis’in hem bir anne hem de bir ana tanrıça rolünü vurgulamaktadır.

Yapılan bazı kazılarda kucağında bir çocuk ile birlikte İsis’in heykellerine rastlanmıştır. Bu çocuk figürünün ortaya çıkartılması Tanrıça İsis’in aynı zamanda Hz. Meryem olabileceği fikrini ortaya koymuştur. İsis, kucağında Horus ile betimlenirken aynı şekilde Hz. Meryem de kucağında Hz. İsa ile birçok figürde betimlenmiştir. Horus tanrının oğludur. Aynı şekilde Hz. İsa da Hristiyan inanışında tanrının oğlu olarak bilinir.

İsis ve Osiris Arasındaki İlişki ve Seth – Osiris Mücadelesi

Tüm antik medeniyetlerin inandığı tanrılar, kendi aralarında bir kan bağına sahiptiler. Antik Mısır’da İsis ve Osiris arasında da böyle bir kan bağı vardır.

 

Osiris, Antik Mısır’da ölülerin koruyucu tanrısıdır. Osiris, insanlara kanunlar ile yaşamayı, ekip biçmeyi öğretmiştir. Anlatılan bir efsaneye göre Osiris, tüm Mısır’ı düzene koyduktan sonra ülkeyi eşi İsis’e emanet eder ve uzun bir yolculuğa çıkar. İsis ve Osiris’in de kardeşi olan savaş tanrısı Seth, Osiris’in krallığından rahatsızdır. Her dönemde korkulan ve güçlü kabul edilen Tanrı Seth, Osiris’in uzun yolculuğunu tahta geçmek için kendisine bir fırsat olarak görmüş ancak İsis’den çekindiği için tahtı ele geçirmeye cesaret edememiştir.

Tahta geçmek için gün sayan Seth, Osiris’in krallığa geri dönmesiyle bunu gerçekleştirmeye çalışmıştır. Osiris’in tahtına göz diken Seth, Etiyopya kraliçesi Aso ile iş birliği yaparak Osiris’i hain bir tuzağın içine çekmişlerdir.

Seth, bir gün Osiris’in vücut ölçülerini öğrenerek çok güzel işlemelerle bir sandık yaptırmıştır. Bu sandığı vereceği bir ziyafetle sandığın içine sığan kişiye hediye edeceğini söylemiştir. Ancak zaten sandık Osiris’e göre yapılmıştı. Ziyafete katılan herkes tek tek sandığın içine sığmaya çalışmış ancak hiçbiri sandığa sığamamıştır. Sıra Osiris’e gelmiş ve Osiris sandığa uzanmıştır. Osiris sandığın içine girdiği sırada Seth sandığın kapağını hızlıca kapatmış ve Osiris’i sandığın içine hapsetmiştir. Daha sonra sandığı Nil Nehri’ne bırakmıştır.

İsis, olan bitenden haberdar olunca, herkese Osiris’i sormuş görenler onun Seth tarafından Nil Nehri’ne bırakıldığını söylemişlerdir. İsis tarafından bulunan Osiris, tapınağa getirilmiş ve İsis tarafından koruma altına alınmıştır. Ancak bunu öğrenen Seth bir akşam Osiris’i dört parçaya ayırarak her parçasını dünyanın bir diğer ucuna göndermiştir. Her yerde Osiris’in parçalarını arayan İsis nihayet eşinin tüm parçalarını birleştirmeyi başarmıştır.

Horus büyüdüğünde babasının intikamını almak için Seth ile savaşmış ve onu yenmiştir. Yeraltında bulunan Osiris yer yüzüne çıkmayı kabul etmemiş ve ebediyen yer altında kalmaya karar vermiştir.   

İsis ve Yedi Akrep Miti

İsis, Osiris’in hem kız kardeşi hem de eşidir. İsis ve Osiris’in de kardeşi olan Seth, Osiris’i öldürür. Bütün hayatını Osiris’i diriltmeye adayan İsis ise onu bulup mumyalamaya karar verir. İsis, oğlu Horus’u Osiris’in intikamını almak için amcası Seth’den sürekli olarak korumaya çalışır. Bilgelik tanrısı Thoth, kızı İsis’e, Horus’u da yanına alarak şehri terk etmesini söyler ve İsis bir gece yanındaki yedi akrep ile şehri terk eder.

Akreplerin görevi İsis ve Horus’u, Seth’in saldırılarına karşı korumaktır. Bu akreplerin isimleri şöyledir; Petet, Tjetet, Matet, Mesetet, Mesetetef, Tefen, Befen.

İsis, nihayet gideceği yer olan Nil Deltası'ndaki İki Kız Kardeş Şehri'ne varır. Zengin ve soylu bir kadın, bu ilginç ziyaretçilerin gelişini görür ve evinin kapısını çarparak kapatır. Yedi akrep, bu davranışı oldukça incitici bulur ve konukseverlikten yoksun bu kadından intikam almak için plan yapmaya başlar. Hazırlık sırasında altı akrep, zehirlerini yedi akrep Tefen'in iğnesine yükler.

Bu sırada alçakgönüllü bir köylü kızı, İsis'i barınağına davet eder. Daha sonra Tefen, zengin kadının kapısının altından sürünerek evine girer ve oğlunu ısırır. Zengin kadın, perişan bir halde ölümün eşiğinde olan oğluna şehirde dolanarak yardım arar. Kibirli kadının gösterdiği hoşgörüsüzlük, şimdi kimsenin ona yardım elini uzatmamasıyla karşılığını alır.

Ne var ki Mısırlıların kalbine fedakâr bir anne olarak kazınmış İsis, masum bir çocuğun ölmesine göz yumamaz ve çocuğu tekrar canlandırmak için güçlerini kullanır. Tüm akreplerin adlarını sayarak onları hâkimiyeti altına alan İsis, akreplerin zehirlerini çocuğun üstünde etkisiz hale getirir.

Çocuğun tekrar sağlığına kavuştuğunu gören kadın, İsis'i evine almadığı için pişman olur ve servetinin büyük bir kısmını İsis ile Mısır konukseverliğini yabancılara gösteren köylü kıza hediye eder.

İsis’in Güneş Tanrısı Ra’ya Büyüsü

İsis, bütün Antik Mısır tanrıları içerisinde yer alan en zeki tanrılardan biriydi. Ancak güneş tanrısı Ra, tanrılar basamağında onun ve oğlu Horus’un önünde yer alıyordu. Tanrılar basamağında en üst sıralarda olmak isteyen İsis, Ra’nın doğarken ana verilen gizli ismini bulmaya karar verdi. Eğer bunu yaparsa Ra’nın prestiji düşecek kendisi daha prestijli hale gelecekti.

Güneş tanrısı Ra, her gün doğudan doğup batıdan batan bir tanrıydı. İsis bunun farkında olduğu için Ra’ya bir plan hazırlamıştı. Ra her gün uyumak üzereyken salyalarını akıtırdı. Bunu öğrenen İsis, büyücülük özelliklerini kullanarak Ra’nın salyalarını toprak ile karıştırarak zehirli bir yılan yaratır. Güneş tanrısı her gün istikamet üzerinde gidip gelmektedir. İsis, yarattığı zehirli yılanı bu yolun üzerine bırakır ve tam Ra geçerken yılan zehrini güneş tanrısının içine akıtır.

Olup bitini anlamayan Ra bağırmaya başlar ve onun himayesindeki bütün tanrılar onun etrafında toplanmaya başlar. Bunu kimin yaptığını bilmeyen Ra, tanrılaradan yardım ister ancak hiçbirinin onu iyi edecek bir gücü yoktur.

Ra artık acıya dayanamaz ve tanrıların içinden tüm sevecen tavırlarıyla İsis çıkıverir. Ra umutlanır ve İsis’in onu iyileştireceğini düşünür. Ra hemen İsis’e onan yardım etmesini söyler ancak İsis’in ondan istediği bir şey vardır; Gizli ismini söylemesi. Ancak Ra kaçamak cevaplar vererek bu soruyu cevaplamak istemez. İsis’e övgüler yağdırmaya başlar ancak İsis ısrarla gizli ismini söylemesini ister. Daha fazla acısına dayanamayan Ra sonunda gizli ismini İsis’e söyler ve İsis tarafından iyileştirilir.

Ra, İsis’den bu ismi kimseye söylememesini ister. Ancak İsis, bu ismi oğlu Horus’a söyler ve Horus da yeryüzündeki yansıması olan firavuna bu ismi fısıldar. Böylece tanrı Ra prestij kaybeder.

İsis’in Diğer Bölgelerdeki Yansımaları

İsis sadece Antik Mısır’da değil neredeyse dünyanın birçok yerinde kutsal bir tanrıça olarak kabul edilmiştir. İsis, dünyanın farklı bölgelerinde farklı isimlerle tapınılan bir tanrıça olmuştur.

İsis, Fenikelilerden Suriyelilere ve Babil’den tüm Kenan diyarlarına kadar geniş bir alanda üzerinde bereket ve doğurganlığı simgeleyen ve tapılan Aşer’in de yansımasıdır. Aynı zamanda İsis, sevgiyle bağlanılan ve umutla yakarılan göğün kraliçeleri Babillilerde Ishar, Yunanistan’da Afrodit ve Hera, Romalılarda Venüs ve Juna olarak adlandırıldı.  

Roma döneminde inananların ilk tanrıçası oldu. Hadrıanu döneminde ise zirveye ulaştı. Galya, İspanya, Ren ve Tuna Nehri boyunca onun adına yapılan tapınaklar bulundu. Bu tapınaklarda İsis' e inananların çoğu lejyonerlerdi. Kleopatra ile Antony öyküsünde Kleopatra'nın kendini Isıs gibi gösterdiği de söylenir. Yapılan incelemelerde Hz.İsa' nın annesini de Isıs' e benzetenler çoğunluktadırlar.

İsis, her devirde farklı isimlerde ve suretlerde yaşamaya devam etmiştir. İsis, kadının gücünün sembolüdür. Güneş tanrısı Ra’yı bile dize getirmeyi başarmış olağanüstü bir tanrıçadır. Anneliğin koruyucusu, bütün iyiliklerin timsalidir.

 KAYNAKLAR

Narçın, A. (2013). A’dan Z’ye Mısır. İstanbul: Ozan Yayıncılık Ltd.

Dursun, A. (2018). Mit, Destan ve Halk Hikâyelerinde Birinci Dereceden Kahramanların Statüleri Üzerine Bir İnceleme. Söylem Filoloji Dergisi, 3(1), 19-38.

Şen, I., V. (Tarihsiz). Isıs ve Horus’tan Meryem ve Çocuk’a. Jaurnal Of Awareness. 463-470.

Turgut, M. (2016).  İbrahim Hakkı Konyalı’nın Çalışmalarında Geçen Mitolojik Efsaneler. Selçuk Ün. Sos. Bil. Ens. Dergisi, (36), 59-69

Akalın, K., H. (2016). Göğün Kraliçesi İsis’in Geri Dönüşü: Hristiyanlıkta Meryem Ana Tapınması, İLTED, 45(1), 81-107

Hart, G. (2010). Mısır Mitleri. M., S. Türk (çev.). Ankara: Phoenix Yayınevi.